यात्रा पन्ध्र मिनेट को।

संस्मरण

२०७० असोज १६ गते, बिहानको करिब ९:३० बजेको थियो । हिजो भर्खर टर्मिनल टेस्ट सकिएकाले र कलेजको दशैँ तिहार विदा पनि शुरू हुन २-३ दिन मात्र बाँकि भएकाले कलेजमा विद्यार्थिको उपस्थिति थिएन । त्यसैले चाँडै नै कलेजबाट कोठातिर लाग्दै थिएँ । कलेजमा पनि पढाई भएको भने थिएन । त्यतिकै साथिहरू सँग दशैँ तिहार विदामा के गर्ने भन्ने बारे कुरा गय्रौँ मात्र । कलेजको गेटबाट बाट बाहिर निस्कँदा आज त सम्पुर्ण एघार र बाह्रका साथिहरू सँगै थिए । कस्तो खुसि छाउँदै थियो मनमा । अघि कलेज भित्र छँदा छत बाट लिएको कलेज वरपरको दृश्य अनि कलेज प्राङ्गणमा साथिहरू खेलिरहेको फोटो मेरो मोबाईलबाट लिएको सम्झना पनि आईराखेथ्यो मनमा, कलेज गेटबाट कलंकी चोकतर्फ अगाडि बढ्दै गर्दा । सबै साथिहरूमा प्रेम छाएजस्तो देखिन्थ्यो । सबै ग्रुप ग्रुप मिलेर हिँडिरहेका थिए अ-आफ्नै कुरा गरेर । मईले पहिलो चोटि देख्दै थिएँ यसरि एघार र बाह्रका सबै मित्रहरू एकैसाथ हिँडेको, यो कलेजमा आएपछी । त्यो पनि महिला र पुरूष मित्र सँग सँगै । कस्तो छुट्टै हर्षको अनुभुति गर्दै थिएँ मन मनै । एक्लै, मोबाईलमा क्यामेरा स्टानबाई थियो, अघि कलेज भित्र खिच्दा देखिको । एक्लै, मोबाईल समातेर सबै भन्दा अगाडि हिँड्दै थिएँ । लाग्दैथियो, सबै कुरा गर्दैछन् आफ्नो निकट मित्रको साथमा रहेर, म भने एक्लै किन हिँड्दैछु ? मनले मनलाई गर्दैथियो यो प्रश्न । यस्तै हिँड्दै गर्ने क्रममा मईले एउटा फोटो पनि लिन भ्याएँ साथिहरूको अगाडिबाट, हिँड्दै गरेको ।

एकै छिनमा कलंकी चोक आईपुग्यो । यतिबेलासम्म सबै साथिहरू सँगै थिए । अब मेरो गाडि चढ्ने स्टेसन आईपुग्यो । सबै साथिसंग बिदाको वात गर्दै छुट्टिने तर्खरमा थिएँ म । कताकता आत्मियता बढे जस्तो लाग्थ्यो साथिहरूको बिचमा सबै सबैलाई दशैँको शुभकामना दिँदै थिए । अब छुट्टिने बेला आईपुगियो, म सँगै गाडि चढ्नेमा कक्षा 11 का दुईजाना साथि राजन र सानुबाबु थिए । सानुबाबुले सानो माईक्रोमा बसेर जाने कुरा गय्रो । राजन पनि त्यस्तै भनेपछि म पनि तयार भएँ । एकैछिनमा सानुबाबुले ल त्यो गाडिमा जाउँ भन्यो । यतिन्जेल म भने साथिहरूसँग हात मिलाउँदै बाई भन्न मा नै ब्यस्त थिएँ । अब छुट्टिनु पर्ने भैगयो भन्ने कुरा सोच्दै थिएँ । मईले पहिले त्यो सानो माईक्रोको ढोकामा एकजाना बहिनि देखेथेँ । लाग्याथ्यो कि ति बहिनी खलाँसि थिईन् । अनि मनमनै नजाने त्यो गाडिमा त भनेको थिएँ । तर पनि सानुबाबु र राजन चढिसकेकाले म पनि चढ्ने नै भएँ । अनि पसेँ त्यो सानो हरियो माईक्रोभित्र । हामी चढ्दा त चार जाना मात्रै यात्रु थिए गाडिमा ड्राईभर बाहेक । राजन र सानुबाबु भने अगाडिको सिटमा बसेको थियो म भने पछाडि धेरै जाना अट्ने खालि ठाउँमा बसेथेँ । एकै छिनमा पहिला एकजाना र पछि पाँच जाना गरि छ जाना यात्रु चढे । मैले पहिले त केवल सोचेको मात्र थिएँ कि ति सानि बहिनि त्यो गाडिको खला भनेर पछि त यो कुरा साँचो नै भयो । आखिरिमा ति बहिनि त्यो गाडिको खला रहिछिन् । मनै कस्तो नमिठो लाग्यो । सोच्दैथिएँ म पढेको बेकार भयो । के गर्दैछु आज, त्यत्रा सक्षम र उमेरळे काम गर्न दिएको खलासि भएको गाडि हुँदाहुँद पनि यो गाडिमा चढ्न पुगेँ । बाल श्रमिकको बहिस्कार गर्नुपर्छ, यसरी कलिला उमेरका बालबालिकाको प पाउने नैसर्गिक र आधारभूत अधिकारको हनन् हुनेगरि काममा लगाउनु हुँदैन, बालश्रमको शोषण गर्नु अपराध हो कानुनको नजरबाट र बालश्रमको शोषण गर्नु मानविय दृष्टिले पाप समान हो, यत्तिका जान्दा जान्दै पनि म आज यो गाडिमा चढेर वालश्रम शोषक बन्दैछु । यसरि सोच्दै गर्दा कति बेरमा हो पत्तै पाएको थिईँन मैले त तर दुईजाना यात्रु थपिइसकेका रहेछन् अरू । तिनिहरू पनि कलेज पढ्ने विद्यार्थि नै थिए ।

म त सोचाईमा डुबेको डुब्यै थिएँ । सानो माईक्रो को लामो सिट, त्यसमा म अगाडि ड्राइभरको सिट पछाडि बसेको थिएँ । ड्राईभरको सिटमा समातेर । यतिबेर सम्ममा गाडि स्टार्ट भएर कलंकी चोकमा कालिमाटि तर्फको स्टेसनबाट पार गरेर यता थानकोट जाने बाटोतर्फको स्टेसनमा आईसकेको थियो । " नैकाप-सतुङ्गल-गुर्जुधारा-चेकपोस्ट ओ चेकपोस्ट !! जाने हो ! नैकाप-सतुङ्गल-गुर्जुधारा-चेकपोस्ट ।" ति सानि नानि कराउँदै थिई । प्राय चेकपोष्टको दिशातर्फ जाने गाडिका खलासीले यात्रु बोलाउँदा भन्ने शब्द यिनै हुन् । यसकारण पनि मैले यसमा फरक महसुस नगर्नु पर्ने थियो । तर पनि खै छुट्टै मसुस गरिरहेको थिएँ । यि शब्दसजित स्वरलाई सुन्दा । सायद यसकारण होला कि यो स्वर सँधै सुनिने केटा दाजुभाईका होईनन् महिलाको आवाज थियो । यसमाथि पनि एउटी उमेरले यसरी गाडिको खलाँसी बन् भनेर पनि नभनेको अवस्थाको महिला । एउटी बालिका जो अहिले यदि यो गाडिको खलाँसी नबनेको भए हातमा टिफीन र पछाडि झोला भिरेर स्कुल जाँदै गरेकी हुन्थिन् । सायद यसै भएर होला । मेरो मनमा यत्तिका कुराहरू खेलेको पनि ।

ति सानि नानि कराउँदै थिई " नैकाप-सतुङ्गल-गुर्जुधारा-चेकपोस्ट ओ चेकपोस्ट !" मईले त पहिले नै एकचोटि विचार गरेँथेँ कि ति सानि नानिसँग एकचोटि दोहोरो कुरा गर्छु भनेर । तर पनि ति नानि यात्रु बोलाउनमै व्यस्त । कलंकी चोकको उताको स्टेसनबाट यतासम्म आईपुग्दा मैले केहि अरू छुट्टै महसुस गरेँथेँ फेरी । एकजाना यात्रु फेरि थपियो यतापट्टि आईपुग्दा सम्ममा । म मनमा कुराहरू खेलाउँदै ति सानि नानिलाई हेर्दै थिएँ र उनको गतिबिधिमा आँखा सोझ्याऊँदै थिएँ । यत्तापट्टि आईपुग्दा तिनले सडकमा राखिएको डिभाईडरमा खुट्टाले हान्दै थिईन् । अलिक धेरै छाडा भएको जस्तो लाग्दैथियो ति नानि । अरू गाडिका खलासी हरूसँग जिस्किने र बाज्ने गर्दैथिई । त्यतिबेला मनमा के आयो भने -यि !!! यस्तै हुन्छ, कलिलै उमेरमा आफ्ना आमाबावुबाट उचित स्याहार तथा ममता अनि राम्रो संस्कारको ज्ञान नपाएको मान्छे । त्यसमाथि पनि उनि त त्यति सानी छिन् कि ठिक कति बेठिक कति अनि के भन्ने कुरा समेत जान्न बाँकि नै छ । यसरी हरेक सडक बालबालिकाको एउटा यस्तै कहानि हुने गर्दछ । हाल झन यस्ता साना साना बालबालिकाहरूको हक हितमा काम गर्ने विभिन्न संघ संस्थाहरू थुप्रै खुलेका छन् । खै तिनिहरू कहाँ छन् अनि के गर्दैछन् ? खै त यसरी गाडिमा खलाँसि बनेर हिँडेका नानिहरूको भविश्य ? भोलि यिनिहरू के गर्लान् ? म बाह्र कक्षा पढ्ने मान्छेको त भविश्य के हुन्छ भनेर सोच्न सकेको छैन मैले झन् यि नानिको त के होला ? यि यस्तै प्रश्नहरू मनमा चलिरहेका थिए । मनमा एकतमासले यस्ता प्रश्नहरू उब्जिरहेका थिए तर मलाई यसको उत्तर भने मिलिरहेको थिएन ।

यतिवेला गाडि गीडिसकेको थियो स्टेसन बाट । जब कलंकी बाट ढुङ्गेअड्डा आईपुगियो तब ति सानि नानिले "तिनथान झर्ने भए भाडा दिनु" भनी । उनको बोलि एउटा साधारण बालिका को जस्तो थिएन मतलब उनको बोलिको शैलि एकदम ठाडो थियो । लाग्थ्यो त्यहाँ एउटी छाडा केटि आएर कराउँदै छे । हुन पनि उनको व्यवहार पनि छाडा नै थियो । तिनथान आईपुग्नै लाग्दा सानुबाबु झर्ने ठाउँ आईपुग्यो । तब उनले भाडा लिँदै गर्दा थाहा पाएँ कि उनि कक्षा 1 मा दुई तिन महिना पढेर छाडे जस्तो छिन् । यो मेरो केवल कल्पना मात्रै थियो । सानुबाबु ओर्लेपछी गाडि अघाडि बढ्यो । अब अगाडिको सिटमा राजन एकजाना मात्र थियो ड्राईभर बाहेक । म भने अझै नजर ति सानि नानिकै गतिबिधिमा केन्द्रित गर्दै थिएँ । अब सबैले अ-आफ्नौ भाडा दिन थाले । अघि पाँचजाना चढेका समूहले पनि भाडा दिए । कार्ड छ भने, तब ड्राईभरले कार्ड पनि देखाउनु है भने । उनले पनि कार्ड हेरिन् । पाँचै जानाको कार्ड हेरिन् । तर थाहा पाउन सकेको थिईँन मईले भने कि उनले कार्डमा के हेर्दैछिन ? ब्यक्तिको फोटो या नाम र कार्डको भ्यालिटिडी डेट ? मत अकमक्क परेँ । उनले पैसा फिर्ता दिँदा पनि ड्राईभरलाई नै तपाई आफैँ दिनु भनेर जिम्मा लगाएकि थिइन् । जब नैकाप आईपुग्नै लाग्यो तब नैकापको उकालोमा केहि जाम भएजस्तो भयो । सायद त्यो अर्को यात्रु चढेको गाडिले नैकापमा यात्रु ओराल्दा भएको जाम जस्तो लाग्थ्यो । यसैबेला ति नानि बाहिर सडकमा हिँडिरहेको एकजाना उत्तिनै उमेरका एकजाना बालकसँघ बाज्दै थिईन् । यो बेला त उनले झनै बढि छाडा शब्दहरू प्रयोग गर्दैथिईन् । ति बालकले पनि त्यस्तै कुराहरू गर्दै थिए ।

केहि बेर पछि नैकाप चोकमा एकजाना यात्रु ओरालेर गाडि अगाडि बढ्यो । यो बिचमा पाँचजानाको समूहमा आएका मध्यो एकजाना करिब ४० मुनिको उमेरको लाग्ने एकजाना पुरूष यात्रुले ति सानि नानिलाई सोधे -"नानु तिमीलाई त्यो फुच्चेले किन जिस्काको ?" तब उनले भनिन्,-"पहिले हामी दबैजाना सँगै खले(खलाँसी) गर्थ्यौँ क्या ।" तब मलाई उनले ति बालकसँग बाज्दा भनेको कुरा याद आयो 'ओई साले पैसा कमाउने मन भए आइजो ।' अनि नघुम्ने मन पनि पैसा तिर घुम्न थाल्यो । हैन यो पैषा भन्ने चिज के हो ? यि सानि नानि पनि पैसाकै कारणले यसरि खलासी काम गर्दै हिनिछिन् । साँच्चि यिनको बुवा आमा चैँ को होलान् ? साँच्चै यिनलाई पढाउन खर्च नपुगेरै यिनि खलासि बन्न बाध्य भएकि हुन् त ? कि यिनि अरूको लहैलहैमा लागेर यसरि खलासि बनेकि त ? यस्तै सोच्दै थियो मन । बल्खुपुल आउनै लागेको थियो । अघिनै देखि भाडा मागिरहेकोले राजनले बिस रूपैयाँ दियो मेरो र उसको । झन्डै AI स्कुलको नजिक आइपुग्दा एकजाना यात्रु फेरि चढ्यो ।

अब संगम बस्ति आईपुग्नै लागेकोले झर्ने तर्खरमा थियौँ । संगम बस्ति आईपुग्नै लाग्दा अघि मैले भनेका 5 जाना ग्रुपका यात्रुहरू बालकुमारि समाज गेट अगाडि झर्ने भनेका थिए । मईले ड्राईभरलाई भनेको थिएँ सँगम बस्ति रोक्न तब ति नानि अकमकिइन् । मलाई लाग्यो यसरि ठाउँको नाम थाहा नभएको खलाँसी राख्दा ड्राईभरको हालत के होला ? यात्रुलाई अन्यत्रै झारिदियो भने !! हुन त यो कुरामा यात्रु आफैँ नै सजग हुने गर्दछ । तर भिड भएको बेलामा त आपत परिहाल्छ नि । संगम बस्ति गेटमा ओर्लेपछि राजन र म हिँड्दै थियौँ कोठा तर्फ । हामि ओर्ले संगै त्यो गेटबाट केहि महिलाहरू पनि भित्र प्रवेश गर्दै थिए । उनिहरूले पनि त्यो सानो गाडिको सानि खलासि नानिको कुरा गर्दै थिए । एकजानाले भन्दै थिए -"ओई, हेर्न, त्यो हरियो गाडिले त आफ्नै छोरिलाई खलाँसि बनाएर हिँडेको रहेछ ।" मईले त यति मात्र सुनेँ तब मनमा कुरा खेल्न थाल्यो फेरी । सिधै बुझ्दा त अलिक हाँस उठ्दो तरिकाले भनिएको थियो यो कुरा, साँचो अर्थ बुझ्ने हो भने दोश ति महिलाले गाडिको ड्राईभर यानेकि(मान्दा) ति नानिको बुवालाई लगाएको थियो । न त मलाई थाहा थियो न त उनलाई कि ति नानि र ड्राईभर बिचको सम्बन्ध के को हो भनेर तर पनि साधारढ मान्छेले सोच्ने त यहि हो ।

मइले गाडिमा हुँदा सम्म त ति नानिको पढाई तथा जिन्दगिको कुरा मात्र सोचेथेँ तर यो कुरा सुनेपछि भने हरेक ड्राईभरको दायित्वको बारेमा पनि कुरा खेल्न थाले मनमा । हो मामको लागि दाम र दामको लागि काम, ड्राईभर काम एउटा सम्मानयोग्य पेसा हो । तर उनिहरूले पनि आफ्नो दायित्व बिर्सनु राम्रो होईन । पाको र उमेर पुगेको सहायक ड्राईभर राख्नु उनिहरूले सोच्न सक्ने एउटा क्षेत्र हो । यसरि सानै उमेरका सहायक ड्राईभर राखि उनिहरूको अधिकार हनन हुने काम गर्न रोक्नुपर्छ । यो कुरामा सम्पुर्ण यातायात ब्यवसायीले पनि एकचोटि ध्यान पुय्राउनुपर्छ । यि यस्तै कुरा खेल्दै थिए मनमा, बाटो बिचमा राजनले के के कुरा गय्रो, के के कुरा सोध्यो सबै बिर्सिएछु । कोठामा आईपुगेको पनि पत्तै भएन । लाग्यो आज त कत्ति छिट्टो कोठामा आईपुगेको !।